Luilekkerland is het eerste boek dat vader en dochter Kleyn samen schreven. Onno Kleyn behoeft natuurlijk nauwelijks introductie met onder meer zijn veertig boeken en een wekelijkse column in de Volkskrant. Charlotte is onlangs afgestudeerd als culinair historica; de appel valt niet erg ver van de boom.
Luilekkerland verhaalt over 400 jaar koken in Nederland. Een excursie vol verbazing over overeenkomsten en verschillen met onze huidige kooktrends en kooktechnieken. Dan blijkt hip bijvoorbeeld ineens niet meer zo vernieuwend (raw food doet zijn intrede al in 1902). Een jaar lang begroeven Onno en Charlotte zich in de collectie Nederlandse kookboeken van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Een schatkamer voor diegenen die zich interesseren voor onze culinaire geschiedenis. En direct is daar het eerste dilemma. Want er is zó veel en tegelijkertijd zijn kookboeken maar één van de bronnen van ons eetverleden. Dus hoe orden je dat?
Er is gekozen voor thema’s. Dit biedt -zoals de auteurs zelf zeggen- een pleziervaart, een boottocht langs de smakelijke eigenaardigheden van de kokerij. Daarbij horen ter illustratie van de gekozen thema’s ook recepten. We beginnen de tocht met Eieren van Magirus uit de 16e eeuw en eindigen de tocht met gembercake uit 1968. De recepten zijn allereerst opgetekend in de originele spelling en opmaak. Waar nodig (zeker bij de historisch oudere gerechten) is een moderne uitwerking op zijn plaats. Hier komt het enige puntje van kritiek: doordat er gekozen is voor verschillende lettertypes en kleuren ogen sommige bladzijden onrustig.
In 11 hoofdstukken slingeren we langs zuivel, presentatie, groente, ongelijkheid, pudding en oorlog. Via vogels, gezondheid en vet bezichtigen we tenslotte exotisme en etiquette. Per hoofdstuk worden we getrakteerd op smakelijke en smerige anekdotes (althans dat vinden we nu). Wist je dat kaasboeren op Texel in de 17e eeuw schapenkeutels weekten om het verkregen groenkleurige extract toe te voegen aan de schapenmelk? Wie nog jeugdtrauma’s heeft van tot snot gekookte groenten mag even gruwelen bij de kooktijden uit het begin van de 2oe eeuw: anderhalf uur voor raapsteeltjes. Jakkes! Ook serieuzere thema’s als ongelijkheid (rassen, rangen en standen, mand en vrouw, oost en west) en oorlogen passeren de revue. Maar nergens wordt het zwaar. Enerzijds door de teksten zelf, maar anderzijds door de covers, prenten en andere afbeeldingen waarmee het boek gelardeerd is.
Verrassingen zijn er volop. Hoe witter de suiker hoe gezonder dacht men vroeger. De tegenwoordig alom geprezen golden milk (melk met kurkuma) wordt al in 1683 genoemd. Net als detoxen dat deed men reeds in 1902. We gaan van boter naar sla-olie en margarine weer terug naar boter in het hoofdstuk vet. In exotisme lezen we al over Italiaanse, Spaanse en Engelse recepten in de 17e eeuw. Net als koffie, thee, chocola en specerijen van de VOC natuurlijk. Een bronnenlijst, een verantwoording van de afbeeldingen en register met alle recepten maken Luilekkerland meer dan compleet.
Een smakelijk en vermakelijk snuffelboek om de lange donkere avonden mee door te komen. Huiver en lach om vier eeuwen kookgenot. Je hoeft er niet uit te koken, maar het mag wel.
En wil je weten hoe Onno en Charlotte dat nu precies aangepakt hebben die zoektocht, ga dan 17 november naar de UvA voor een rondleiding over de Onderzoekszaal tijdens het Foodie festival.
Luilekkerland 400 jaar koken in Nederland – Onno & Charlotte Kleyn – Amsterdam University Press – ISBN9789462987395 – €24,99